Rối loạn lưỡng cực: Nguyên nhân triệu chứng chẩn đoán và điều trị

Rối loạn lưỡng cực là một căn bệnh rối loạn tâm thần với nhiều triệu chứng phức tạp. Người mắc bệnh thường sẽ có những thay đổi về trạng thái tâm lý, ngoài ra tác động bệnh tiêu cực lên sức khỏe người bệnh, ảnh hưởng đến sinh hoạt và cuộc sống.

Rối loạn lưỡng cực là một bệnh rối loạn tâm thần được đánh dấu bằng những thay đổi thất thường trong tâm trạng. Người bệnh có thể rơi vào tình trạng quá kích thích, tăng động, nhưng sau đó lại rơi vào trạng thái trầm cảm. Rối loạn lưỡng cực còn được gọi là rối loạn hưng – trầm cảmTâm lý bất ổn, tâm trạng lên – xuống không ổn định có thể xuất hiện một vài lần trong một năm hoặc một vài lần trong một tuần. Những người bị bệnh này sẽ gặp những khó khăn trong việc làm việc và giữ gìn mối quan hệ.

Rối loạn lưỡng cực được định nghĩa như những cơn hay giai đoạn bệnh lần lượt thay thế nhau theo một chu kỳ, có thể là cơn hưng cảm hoặc trầm cảm. Nó làm thay đổi tâm trạng, năng lượng, mức độ hoạt động và khả năng thực hiện các công việc hàng ngày của một người.

Dấu hiệu nhận biết của bệnh rối loạn lưỡng cực được các chuyên gia đánh giá có phần tương đồng với nhiều căn bệnh tâm lý khác. Do đó, truy tìm triệu chứng để phân biệt rối loạn lưỡng cực và trầm cảm, đặc biệt là trầm cảm của rối loạn lưỡng cực là rất cần thiết. Bệnh rối loạn lưỡng cực sẽ có 2 giai đoạn khác nhau đó là giai đoạn hưng cảm và giai đoạn trầm cảm. (1)

Người bệnh sẽ cảm nhận một cảm giác vui mừng, sự bốc đồng, phấn khích và tràn đầy năng lượng. Khi đó, những thay đổi của họ sẽ là:

• Tăng động, dư thừa năng lượng, không cần ngủ, ngủ ít
• Hứng khởi nói chuyện, nói nhanh, nói nhiều
• Suy nghĩ lạc quan, đơn giản, quyết định liều lĩnh không tính toán về tiền bạc, công việc

Người bệnh cảm nhận được sự hân hoan, đầy sinh lực, thoải mái và sức khỏe hoàn hảo. Họ không cảm thấy mệt mỏi và tất cả mọi việc đều diễn ra tốt đẹp. Họ ca ngợi bản thân họ, tin rằng họ có thể vượt qua mọi khó khăn và thành công trong những kế hoạch của họ.

Trong khoảng thời gian này, cảm xúc của mọi người đều có sự tăng động. Họ có thể dễ dàng bị trêu chọc khi không chú ý đến hoàn cảnh xung quanh và cảm xúc của họ cũng dễ bị tác động. Từ tình cờ họ có thể được hân hoan, nhưng cũng có thể trở thành giận dữ nếu các nguyên nhân ngoài bên ngoài là không đáng kể.

Người bệnh thường có nhịp độ tư duy tăng cao, điều đó được diễn tả thông qua việc ý tưởng xuất hiện liên tục và nhanh chóng. Họ thường nói khá nhiều và không ngừng nói, các câu nói thường không hoàn chỉnh vì thiếu kỹ năng tập trung và không đủ thời gian để biên soạn câu nên gây ra hiện tượng nói không thành câu.

Để gia tăng hoạt động, người bệnh được tự đánh giá cao và có khả năng phê phán hạn chế những rủi ro, giúp họ tham gia vào những hoạt động với ít nguy cơ hậu quả nghiêm trọng hơn, tránh đầu tư vào những lĩnh vực mà họ không hiểu rõ, tiêu tốn tiền bạc cho những thứ không cần thiết.

Người bệnh có thể cảm nhận được sự tăng lên của tình dục, có thể thấy được những thay đổi trong khẩu vị ăn uống, cũng như cơn mệt mỏi về việc buồn ngủ cũng đã biến mất.

Trong khi giai đoạn hưng cảm là kỳ quan hữu hình, giai đoạn trầm cảm của những người mắc rối loạn lưỡng cực thì sẽ có những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực.

• Người bệnh cảm thấy buồn vô cớ, không điều gì làm cho họ khuây khỏa hoặc vui lên được
• Người bệnh thường đánh giá thấp bản thân, cảm giác có lỗi
• Cách nhìn về quá khứ, hiện tại, tương lai mang màu sắc ảm đạm
• Buồn rầu, không tin vào khả năng lành bệnh
• Cảm giác đau khổ vì tội lỗi, nỗi buồn không giải quyết được, cảm giác bế tắc không lối thoát thường làm người bệnh có ý tưởng tự sát.
• Mất năng lượng, mất nhiệt huyết trong công việc, cơ thể suy nhược
• Thay đổi chế độ ăn uống, chán ăn, khẩu vị giảm, có lúc bỏ ăn
• Thay đổi giấc ngủ, khó vào giấc ngủ, ngủ hay bị thức giấc
• Quá trình liên tưởng chậm chạp, người bệnh suy nghĩ lâu, trả lời chậm chạp, giảm khả năng tập trung chú ý
• Hoạt động tình dục giảm, ở nữ có thể đi kèm kinh nguyệt không đều hoặc mất kinh.

Đàn ông và phụ nữ được chẩn đoán mắc chứng rối loạn lưỡng cựcNgười đàn ông và phụ nữ đều có thể mắc bệnh rối loạn cảm xúc với số lượng bệnh nhân ngang nhau. Tuy nhiên, triệu chứng của rối loạn cảm xúc có thể khác nhau giữa hai giới. Nam giới có thể có nhiều cơn hưng cảm trong khi nữ giới có thể có nhiều cơn trầm cảm. Khi đang trong giai đoạn hưng cảm, người đàn ông bị rối loạn cảm xúc có thể tăng lạm dụng chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá, ma túy v.v.

Nam giới thường ít hơn phụ nữ ở việc tự đi khám bệnh. Do đó, tỷ lệ tự tử ở nam giới cao hơn so với phụ nữ.

Rối loạn lưỡng cực là một điều phổ biến trong các rối loạn sức khỏe và tâm thần, nhưng đến nay, nó vẫn là một bí ẩn khó giải quyết đối với những nhà y học và nhà nghiên cứu. Hiện nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa thể xác định được nguyên nhân chính xác dẫn đến rối loạn lưỡng cực của một số người. Những nguyên nhân có thể gây ra rối loạn lưỡng cực bao gồm:

• Nguy cơ thường cao nhất đối với người thân của những cá nhân mắc phải Rối loạn lưỡng cực loại II.
  • Có thể có các yếu tố di truyền ảnh hưởng đến độ tuổi khởi phát của các Rối loạn lưỡng cực.

• • Có một số nghiên cứu cho thấy rằng sự mất cân bằng trong chất dẫn truyền thần kinh hoặc hormone ảnh hưởng đến não có thể đóng một vai trò nào đó trong việc gây rối loạn.

Sự biến thể của đời sống và môi trường thường là nguồn gốc của cơn rối loạn khí sắc đầu tiên. Những định nghĩa cho rằng sự kích thích bắt đầu từ cơn rối loạn đầu tiên đã tạo ra một số thay đổi dài hạn về hoạt động của não bộ, ảnh hưởng đến chất lượng truyền thần kinh và giảm số lượng các tế bào thần kinh.

Rối loạn cảm xúc lưỡng cực được xác định khi có những dấu hiệu như cơn hưng cảm hoặc bị sự chéo lại của cơn trầm cảm.

Những người bị rối loạn cảm xúc lưỡng cực II thường gặp phải những cơn trầm cảm nghịch nghịch, xuất hiện một cách không lường trước, cùng với những cảm xúc hưng cảm nhẹ

Cơn trầm cảm thường được chuyển đổi thành cơn hưng cảm khi sử dụng thuốc. Ngoài ra, lịch sử gia đình có thể có những sự rối loạn lưỡng cực.

Chứng bệnh Rối loạn lưỡng cực chu kỳ nhanh có đặc điểm là tối thiểu có 4 cơn trong vòng một năm.

Người bệnh bị rối loạn lưỡng cực có thể có những biểu hiện của loạn thần, bao gồm ào thanh, ảo thị và những cơn đau khổ khác.

Rối loạn lưỡng cực với biểu hiện không điển hình (Atypical features) với các triệu chứng ăn nhiều ngủ nhiều, khởi phát bệnh sớm, tuổi trẻ, chậm tâm thần vận động, kèm theo rối loạn tâm lý khác. (2)

Không có nguyên nhân nào rõ ràng gây ra rối loạn lưỡng cực, nhưng chúng ta có thể xem xét các yếu tố nguy cơ có thể góp phần dẫn đến rối loạn. Tương tự nhau, trong một tình huống xã hội, một cá nhân có thể bị thương tật bởi rối loạn lưỡng cực, trong khi người khác không. Vậy nên, ta chỉ thấy những hiện tượng này ở cá nhân này, nhưng không xảy ra ở cá nhân khác. Một hoàn cảnh hoặc tình huống căng thẳng thường tăng cường nguy cơ gây ra các triệu chứng của rối loạn lưỡng cực. Ví dụ :

• • Sự đổ vỡ của một mối quan hệ
  • Lạm dụng thể chất, tình dục hoặc tình cảm
  • Cái chết của một thành viên gia đình thân thiết hoặc một người thân yêu
  • Những loại sự kiện thay đổi cuộc sống này có thể gây ra các đợt trầm cảm bất cứ lúc nào trong cuộc đời của một người.

Các yếu tố gây nên rối loạn lưỡng cực cũng có thể bao gồm: những điều kiện như căn bệnh, bệnh lý tâm thần, lối sống, môi trường và các căn bệnh nền tảng như diabètes, ung thư hoặc bệnh tim.

• • Bệnh lý về mặt thực thể
  • Rối loạn giấc ngủ
  • Những vấn đề lấn át trong cuộc sống hàng ngày, chẳng hạn như vấn đề tiền bạc, công việc hoặc các mối quan hệ

Chẩn đoán rối loạn lưỡng cực cần được xác định dựa trên các dấu hiệu của hưng cảm làm nặng lịch hoặc hưng cảm nhẹ như được miêu tả. Tuy nhiên, bệnh này dễ bị nhầm lẫn với những bệnh tâm lý khác nên người bệnh cần đến cơ sở y tế có chuyên khoa trầm cảm để được khám bệnh.

Để xác định diễn biến bệnh, bác sĩ sẽ thực hiện các cuộc trao đổi y tế, các xét nghiệm, cũng như tổng hợp thông tin từ bệnh nhân và nhà bạn. Họ cũng sẽ kiểm tra xem liệu có những rối loạn khác do tác dụng của các thuốc tăng cường hoạt động của cơ thể.

• • Tiền sử bệnh: Người bệnh được bác sĩ hỏi để kiểm tra xem có sự xuất hiện của các triệu chứng mệt mỏi, cảm giác buồn ngủ hoặc rối loạn vận động hay không. Xác định chính xác triệu chứng của bệnh trầm cảm kèm theo hưng cảm.

• • Khám lâm sàngĐánh giá trạng thái tâm thần: người bệnh trò chuyện với bác sĩ tâm thần về suy nghĩ, cảm xúc và thói quen. Nếu được người bệnh cho phép, bác sĩ sẽ hỏi người thân trong gia đình và những bạn bè thân thiết với người bệnh về những triệu chứng của người bệnh để cung cấp thêm thông tin cho việc chẩn đoán.

• • Biểu đồ tâm trạng: Bác sĩ cho bệnh nhân ghi lại tâm trạng mỗi ngày với các tình tiết như tâm trạng, giấc ngủ, phản ứng cảm xúc cơ thể để giúp chẩn đoán, điều trị kịp thời bệnh rối loạn lưỡng cực.

• • Chẩn đoán đối với trẻ em:Rối loạn lưỡng cực ở trẻ em là có thể, dù hiếm khi xảy ra. Rối loạn thường được chẩn đoán ở trẻ lớn hơn và thanh thiếu niên, nhưng rối loạn lưỡng cực có thể xảy ra ở trẻ em ở mọi lứa tuổi. Cũng giống như ở người lớn, rối loạn lưỡng cực ở trẻ em có thể gây ra sự thay đổi tâm trạng từ mức độ tăng động ở trẻ hoặc hưng phấn (hưng cảm) đến mức thấp của trầm cảm nghiêm trọng.

Hiện nay bác sĩ áp dụng nhiều phương pháp để điều trị rối loạn cảm xúc lưỡng cựcTrong những cách điều trị rối loạn lưỡng cực, phương pháp phổ biến nhất là ổn định khí sắc, sử dụng thuốc chống trầm cảm và tâm lý trị liệu. Tất cả các thuốc được chia thành hai nhóm chính.

• • Thuốc ổn định khí sắc
  • Thuốc chống loạn thần
  • Thuốc chống trầm cảm

Phương pháp được thực hiện theo cá nhân hóa người bệnh. Bác sĩ có thể chọn đơn trị liệu hay đa trị liệu dựa trên đặc tính của từng bệnh nhân cụ thể. Từ đó giúp phát huy tối đa hiệu quả chữa bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân. Tâm lý trị liệu phối hợp với điều trị thuốc men và duy trì trong suốt quá trình điều trị, nhằm giúp bệnh nhân hiểu thêm về bệnh và bản thân mình, điều chỉnh hành vi và cảm xúc, qua đó quản lý bệnh và giảm những ảnh hưởng do bệnh mang lại. (3)

Khó có thể phòng ngừa rối loạn tâm lýBạn không thể ngăn chặn những thử thách mà cuộc sống đem lại, nhưng bạn có thể làm tăng khả năng của bản thân để đối phó với những thử thách đó.

• Có chế độ ăn uống khoa học, đủ chất dinh dưỡng
• Tập thể dục đều đặn để cải thiện tâm trạng và sức khỏe
• Có các mối quan hệ lành mạnh
• Tăng cường tiếp xúc, trò chuyện với mọi người, tham gia hoạt động xã hội hoạt động tập thể, đi du lịch
• Ngủ đủ giấc và không lạm dụng chất kích thích

Theo thống kê tỷ lệ người mắc rối loạn cảm xúc lưỡng cựcKhoảng 1% dân số toàn thế giới bị nhiễm bệnh này và tỷ lệ mắc bệnh không có sự khác biệt giữa nam và nữ. Đặc biệt, rối loạn lưỡng cực đều có yếu tố di truyền. Một người có cơ hội mắc bệnh cao hơn, nếu cha hoặc mẹ họ bị rối loạn lưỡng cực.

Người mắc rối loạn lưỡng cựcKhi mắc bệnh, người bệnh sẽ phải trải qua nhiều căn bệnh khó chịu và tâm trạng luôn luôn làm thay đổi, làm ảnh hưởng đến cảm xúc, động lực của bệnh nhân. Điều này cũng làm thay đổi sức khỏe, các hoạt động hàng ngày, các mối quan hệ và hiệu quả học tập và làm việc.

Một số cá nhân có thể gặp phải các dấu hiệu ảo giác, điều này có thể gây nguy cấp cho họ và người xung quanh, vì vậy, việc điều trị là cần thiết và phải được hỗ trợ ngay lập tức.